P. Dyczek, S. Shpuza (ed.), Scodra From Antiquity to Modernity I. A Companion to the study of Scodra, Warsaw 2020
Ky vëllim është i pari në një seri të re botimesh që paraqet rezultatet e kërkimeve arkeologjike shqiptaro-polake në qytetin e Shkodrës. Gërmimet në këtë qendër të rëndësishme janë kryer në kuadër të një bashkëpunimi mes Institutit Arkeologjik të Tiranës dhe Qendrës së Studimeve për Evropën Juglindore në Antikitet të Universitetit të Varshavës. Vëllimi përbëhet prej 400 faqesh, ka ilustrime të shumta dhe për përgatitjen e tij kanë marrë pjesë 18 arkeologë dhe specialistë të fushave të ndryshme.
Rezultatet e paraqitura në këtë vëllim i përkasin gërmimeve të kryera gjatë viteve 2011-2015. Këto gërmime kanë sjellë të dhëna të reja që ndihmojnë për të kuptuar më mirë topografinë e qytetit dhe kronologjinë e tij, si dhe i zgjerojnë ndjeshëm njohuritë tona për historinë e Shkodrës. Përveç identifikimit të shumë strukturave, gërmimet kanë nxjerrë në dritë dhe një material të pasur arkeologjik me një shtrirje të gjatë kohore, nga antikiteti deri në periudhën osmane, ku përfshihen mozaiku, mbishkrimet, qeramika, gjetjet osteologjike etj. Një rëndësi e veçantë i është kushtuar dhe historikut të kërkimeve në Shkodër si dhe analizës së hollësishme të burimeve kryesore të informacionit për qytetin antik dhe mesjetar, duke përfshirë tekstet antike dhe numizmatikën.
Ekipi që ka punuar në përgatitjen e këtij vëllimi ka synuar të analizojë të gjithë spektrin kronologjik që ofron materiali arkeologjik i Shkodrës. Për këtë arsye, në disa fusha studimi, si për shembull qeramika osmane, ky botim do të shërbejë si një referencë e rëndësishme për studimet e ardhshme, të cilat deri më sot janë të pakta në këtë fushë. Në vitet në vazhdim kjo seri pritet të pasurohet me vëllime të tjera ku do të prezantohen edhe gërmimet e bëra në sitin arkeologjik të Bushatit ku ekipi shqiptaro-polak punon që prej vitit 2018.
Parathënie e botimit në anglisht
Shkodra/Shkodër shtrihet pranë liqenit më të madh në Ballkan, liqenit të Shkodrës, në Shqipërinë veriore, afër kufirit me Malin e Zi, ku fusha bregdetare e Adriatikut bëhet më e ngushtë. Në një kodër të pjerrët që ngrihet në mes të lumenjve Buna dhe Drin gjenden rrënojat e kalasë së Rozafës.
Vend i izoluar, i mbrojtur nga lumenjtë në tri anë, ishte i pushtuar nga epoka e bronzit. Që në fillim ishte e destinuar të ishte një qendër rajonale, duke përfituar nga fushat pjellore në këmbët e saj dhe liqeni aty pranë me peshq të bollshëm, i cili gjithashtu hapi rrugë në brendësi. Duke njohur potencialin ekonomik dhe mbrojtës të lokacionit, ilirët krijuan qendra e dytë e energjisë së tyre këtu, e para është në Rhizon rreth 85 km larg në veri.
Në publikimin e tij “Ab urbe condita”, historiani romak Livi e përshkroi Shkodrën, të njohur prej tij me emrin latin Scodra, si munitissima (“shumë mbrojtës”) dhe difficilis aditu (“qaset me vështirësi”). Zona në majë, në fakt, 3.5 hektarë përputhet me hapësirën e disponueshme në akropolin e Athinës.
Kur Agroni sundoi Ilirinë në shekullin e tretë para Krishtit, në kulmin e zhvillimit të mbretërisë, ai e bëri Scodrën selinë e oborrit të tij. Në vitin 168 para Krishtit, mbreti i fundit i Ilirët, Genthius, u dorëzuan në Romë pas betejës së Shkodrës. Nën Republikën Romake, qyteti ishte një qendër e rëndësishme tregtare dhe komunikimi; nën Perandorinë u bë një “oppidum civium Romanorum”, duke arritur statusin më të lartë të një kolonie.
Administrativisht në krahinën e Ilirikut në fillim, ajo më vonë u përfshi në provincën e Dalmacisë dhe madje më vonë u bë kryeqyteti i provincës së
Praevalitana që u krijua në vazhdën e riorganizimit të Perandorisë Romake nga Diokleciani. Në kohët mesjetare, ajo ndryshoi “duar” vazhdimisht, fuqitë evropiane dhe osmanët në mënyrë të alternuar lënë pas një trashëgimi, madje më komplekse në aspektin kulturor dhe etnik se sa është rregulli në Ballkan. Një studim arkeologjik dhe program gërmimi i kryer që nga viti 2011 nga një ekip shqiptaro- polak nga Instituti i Arkeologjisë në Tiranë dhe Qendra e Kërkimeve për Antikitetin e Evropës Juglindore të Universitetit të Varshavës ka rezultuar në shumë zbulime magjepsëse në qytet dhe rrethinat e tij.
Vëllimi aktual, i cili është e para në seri, paraqet një grup të rëndësishëm të dhënash nga sektorët e vendit ku germimet kanë përfunduar dhe gjetjet arkeologjike u shqyrtuan. Gërmimet po vazhdojnë në Shkodër dhe në lokacionet që ndodhen në të territorin e qytetit antik. Pasi të jenë përfunduar, ato do të paraqiten në vëllime të njëpasnjëshme të kësaj serie. /ShkodraWeb/
